Школьны булінг: дзеянні настаўніка

У перакладзе з англійскай мовы булінг азначае запалохванне, цкаванне, фізічны або псіхічны тэрор, ён накіраваны на тое, каб выклікаць у іншага страх, падпарадкаваць сабе. Ёсць і іншае паняцце: булінг — сацыяльна-псіхалагічная з’ява, якая ўяўляе сабой працяглы працэс свядомага жорсткага ўздзеяння з боку адной асобы ў адносінах да іншай.

Булінг можа выяўляцца па-рознаму, і для гэтага няма неабходнасці займацца рукапрыкладствам, ён можа выяўляцца індывідуальна або ў групе. Булінг у школе праяўляецца даволі-такі ярка: старшакласнікі крыўдзяць і прыніжаюць малодшых, адбіраюць грошы, асабістыя рэчы, ежу, рвуць кнігі, закідваюць партфелі і шапкі далёка на дрэва, у туалет, за межы класа або школы. Булінг не залежыць ад полу, росту, нацыянальнасці або пераваг. Ён проста ёсць і ўсё, як элемент школьнага жыцця. Часта фізічны булінг можа суправаджацца паводзінскім: шантажом, інтрыгамі, плёткамі, вымагальніцтвамі. Зараз распаўсюджаны кібербулінг — абразлівыя паведамленні, “антырэклама” ў сацыяльных сетках, крыўдныя ролікі на самых папулярных сайтах.
Прычыны ўзнікнення ў школьным калектыве булінгу могуць быць розныя. Справакаваць можа і гіперапека ў сям’і, калі дзіця прыходзіць у калектыў зусім не самастойным: не можа само прадстаўляць і адстойваць свае інтарэсы, патрабуе такой жа, як і дома, гіперапекі з боку педагогаў і аднагодкаў. А калектыў — гэта маленькая ячэйка, у якую яшчэ трэба ўліцца. Часта вытокі гэтага варта шукаць яшчэ ў дашкольным перыядзе: дзіця рэдка наведвала дзіцячы сад, больш знаходзячыся дома, а потым, не атрымаўшы асноўных камунікатыўных навыкаў, без вопыту зносін з аднагодкамі пайшло ў школу. Іншае пытанне — калі дзіця часта хварэе ў школе і адбітак на зносіны з аднакласнікамі накладвае вымушаная ізаляцыя ад калектыву. Тут вельмі важная роля класнага кіраўніка, які можа арганізаваць пачарговае наведванне аднагодкамі гэтага дзіцяці, каб папоўніць яго недахоп у зносінах і захаваць кантакты ў класе. У любым выпадку, выхоўваючы ў асяроддзі школьнікаў разуменне праблем блізкага, суперажыванне, на асабістым прыкладзе педагогі могуць пазбегнуць фарміравання перадумоў для з’яўлення булінгу.
Аб’ектам цкавання часцей за ўсё становіцца той, хто вылучаецца з агульнай масы. Напрыклад, апранаецца не так, як іншыя. І ў гэтым плане вельмі добры дзелавы стыль у адзенні. Вучні ходзяць у школьнай форме, якая выраўноўвае ўсіх хлопчыкаў і дзяўчынак, не дазваляе камусьці вылучацца.
На жаль, выпадкі школьнага цкавання часам становяцца навіной як для педагогаў, так і для бацькоў. Настаўнікам неабходна навучыцца распазнаваць праблему. У першую чаргу трэба прызнаць, што булінг мае месца ва ўсіх тыпах школ, а таксама тое, што праблема булінгу — гэта праблема не толькі з хлопчыкамі (некаторыя формы булінгу сярод дзяўчынак менш адкрытыя). Настаўнікам неабходна заняць больш актыўную пазіцыю пры назіранні булінгу, не ігнараваць гэтую праблему, бо ігнараванне праблемы вядзе да ўзмацнення пачуцця ўлады і беспакаранасці для крыўдзіцеляў і страты пачуцця бяспекі ў ахвяр.
Для прадухілення булінгу ў школе класнаму кіраўніку варта распрацаваць і праводзіць мерапрыемствы на згуртаванне класа. Гэта могуць быць розныя пазакласныя мерапрыемствы, у тым ліку тыя, якія праводзяцца ў шосты школьны дзень, экскурсійныя паездкі, наведванне музеяў. Настаўніку нельга паказваць, што ў яго ёсць любімчыкі ў класе, або, наадварот, прадузята ставіцца да некаторых вучняў, асабліва прычэпліваць ярлыкі на навучэнцаў. Само па сабе прычэпліванне ярлыкоў любому чалавеку — справа небяспечная, а калі гэта робіць настаўнік — удвая, бо ён з’яўляецца аўтарытэтам для дзяцей.
У індывідуальнай рабоце настаўніка неабходна арганізацыя мерапрыемстваў, арыентаваных на канкрэтных вучняў (крыўдзіцеляў і ахвяр). Пры выяўленні сітуацыі булінгу варта прыцягнуць бацькоў ахвяр і крыўдзіцеляў, бо дзеці — працяг асобы бацькоў. У залежнасці ад сітуацыі сустрэчы могуць быць праведзены разам з бацькамі і крыўдзіцеля, і яго ахвяры. Аднак з мэтай мінімізацыі напружанасці сустрэчу можна праводзіць з кожнай сям’ёй асобна. Да абмеркавання праблемы варта прыцягнуць школьнага псіхолага, адміністрацыю школы.
Калі канфлікт адбыўся ў класе, то наступная размова з парушальнікам, вырашэнне праблемы таксама павінны праходзіць на вачах ва ўсіх хлопчыкаў і дзяўчынак. Не варта выводзіць дзіця ў калідор і разбірацца ў сітуацыі адзін на адзін. Станоўчае вырашэнне канфлікту шмат у чым залежыць ад граматных паводзін настаўніка. Часта класныя кіраўнікі ўсяго толькі праводзяць фармальныя гутаркі, спрабуючы “давить на жалость”. Гэта яшчэ больш прыніжае ахвяру і ўзвышае крыўдзіцеля.
Акрамя гэтага, у школе можна ўвесці практыку куратарства для навучэнца-ахвяры з малодшых класаў. Куратарам выбіраецца старшакласнік-лідар, які ўмее пастаяць і за сябе, і за свайго падшэфнага.
Школьны булінг — гэта больш сур’ёзна, чым мы прывыклі думаць. Наступствамі булінгу для дзіцяці можа быць зніжэнне апетыту, пагаршэнне памяці і канцэнтрацыі, з прычыны чаго падае паспяховасць. Наступствам ганення могуць стаць немагчымасць адаптавацца ўжо ў дарослым грамадстве і будаваць асабістыя адносіны, псіхасексуальныя выдаткі, дакучлівыя страхі, стрэсавыя расстройствы, рэзкае пагаршэнне здароўя — нават да развіцця цукровага дыябету і іншых захворванняў, не кажучы ўжо пра фізічныя траўмы.
Такім чынам, праблема школьнага булінгу ўяўляе сабой не бяскрыўдную з’яву, якая суправаджае сталенне асобы, а фактар, які сведчыць аб асобасным няшчасці навучэнцаў.

Ганна ПЕТУХОЎСКАЯ,
метадыст Магілёўскага дзяржаўнага абласнога інстытута развіцця адукацыі.