Пра цяжкасці канцэнтрацыі ўвагі і залішнюю імпульсіўнасць,

або Сіндром дэфіцыту ўвагі і гіперактыўнасці

Сіндром дэфіцыту ўвагі і гіперактыўнасці (скарочана СДУГ) — расстройства паводзін, якое пачынаецца ў дзіцячым узросце. Праяўляецца такімі амі, як цяжкасці канцэнтрацыі ўвагі, гіперактыўнасць і дрэнна кіруемая імпульсіўнасць.

Актуальнасць СДУГ вызначаецца высокай частатой гэтага сіндрому і яго вялікай сацыяльнай значнасцю. СДУГ сустракаецца ад 2,2% да 18% у дзяцей школьнага ўзросту і ў два разы часцей у хлопчыкаў, чым у дзяўчынак. Практычна ў кожным школьным класе ёсць адно дзіця з гэтым захворваннем. Лічыцца, што 30% дзяцей “перарастаюць” гэты сіндром або прыстасоўваюцца да яго ў дарослым жыцці.
Дыягнаставаць СДУГ можна пачынаючы з позняга дашкольнага або школьнага ўзросту. Наяўнасць парушэнняў навучання і сацыяльных функцый з’яўляецца неабходным крытэрыем для выяўлення дыягназу, а гэта не раней за 5—6-гадовы ўзрост. Да таго ж многія прыметы СДУГ праяўляюцца толькі час ад часу, што ўскладняе дыягностыку.
Існуюць генетычныя і фізіялагічныя прычыны гэтага стану. Некаторыя даследчыкі настойваюць нават на ўплыве кліматычных фактараў у яго развіцці. Так, у сем’ях дзяцей з сіндромам дэфіцыту ўвагі/гіперактыўнасці нярэдка ёсць блізкія сваякі, якія мелі ў школьным узросце аналагічныя парушэнні. Разам з генетычнымі вылучаюць сямейныя, прэнатальныя і перынатальныя фактары рызыкі развіцця сіндрому. Да сямейных фактараў адносяць нізкае сацыяльнае становішча сям’і, наяўнасць крымінальнага акружэння, цяжкія рознагалоссі паміж бацькамі. Асабліва значнымі лічацца нейрапсіхіятрычныя парушэнні, алкагалізацыя і адхіленні ў сексуальных паводзінах маці. Прэнатальныя і перынатальныя фактары рызыкі ўключаюць асфіксію нованароджаных, ужыванне маці ў час цяжарнасці алкаголю, некаторых лекавых прэпаратаў, курэнне.
Дзеці з сіндромам дэфіцыту ўвагі маю ць нармальны або высокі інтэлект, аднак, як правіла, дрэнна вучацца ў школе. Акрамя цяжкасцей навучання, захворванне праяўляецца рухальнай гіперактыўнасцю, дэфектамі канцэнтрацыі ўвагі, абстрагаванасцю, імпульсіўнасцю паводзін, праблемамі ва ўзаемаадносінах з навакольнымі. Варта адзначыць, што сіндром дэфіцыту ўвагі назіраецца як у дзяцей, так і ў дарослых.
Дыягнастуюць СДУГ па наступных крытэрыях:
• наяўнасць у дзіцяці дэфіцыту ўвагі і/або гіперактыўнасці;
• ранняе (да 7 гадоў) праяўленне сімптомаў і працягласць (больш за 6 месяцаў) іх існавання;
• некаторыя сімптомы назіраюцца і дома, і ў школе;
• сімптомы не з’яўляюцца праявай іншых захворванняў;
• парушэнне навучання і сацыяльных функцый.
У дзіцяці дэфіцыт увагі, калі яно:
• не звяртае ўвагі на дэталі і дапускае памылкі ў рабоце;
• з цяжкасцю падтрымлівае ўвагу ў рабоце і гульні;
• не слухае тое, што яму гавораць;
• не ў стане прытрымлівацца інструкцый;
• не можа арганізаваць гульню або дзейнасць;
• мае цяжкасці ў выкананні заданняў, якія патрабуюць доўгай канцэнтрацыі ўвагі;
• часта губляе рэчы;
• часта і лёгка абстрагуецца;
• бывае няпамятлівым.
Дзіця гіперактыўнае, калі яно:
• робіць мітуслівыя рухі рукамі і нагамі;
• часта ўсхопліваецца са свайго месца;
• гіперрухавае ў сітуацыях, калі гэта непрымальна;
• не можа гуляць у “ціхія” гульні;
• заўсёды знаходзіцца ў руху;
• вельмі многа гаворыць.
Дзіця імпульсіўнае (г.зн. не здольна спыніцца і падумаць, перш чым загаварыць або ажыццявіць дзеянне), калі яно:
• адказвае на пытанне, не выслухаўшы яго;
• не можа дачакацца сваёй чаргі;
• умешваецца ў размовы і гульні іншых.
У значным працэнце выпадкаў клінічныя праявы сіндрому ўзнікаюць ва ўзросце да 5—6 гадоў, а часам ужо на першым годзе жыцця. Дзеці да года, у якіх у далейшым адзначаюцца прыметы гіперактыўнасці, часта маюць парушэнні сну і гіперузбудлівасць. З часам яны становяцца вельмі непаслухмянымі і геперрухавымі, а паводзіны з цяжкасцю кантралююцца бацькамі. Разам з тым дзеці, якія маюць сіндром дэфіцыту ўвагі без гіперактыўнасці, у маленстве могуць умерана адставаць у рухальным (пачынаюць пераварочвацца, поўзаць, хадзіць на 1—2 месяцы пазней) і маўленчым развіцці, яны інертныя, пасіўныя, не вельмі эмацыянальныя. Па меры росту дзіцяці становяцца відавочнымі парушэнні ўвагі, якім бацькі, як правіла, спачатку не надаюць значэння.
Парушэнні ўвагі і/або праяўленні гіперактыўнасці/імпульсіўнасці прыводзяць да таго, што дзіця школьнага ўзросту пры нармальным або высокім інтэлекце мае парушэнні навыкаў чытання і пісьма, не спраўляецца са школьнымі заданнямі, робіць многа памылак у выкананых работах і не схільна прыслухоўвацца да парад дарослых. Такое дзіця ўмешваецца ў чужыя размовы і дзейнасць, бярэ чужыя рэчы, часта паводзіць сябе цалкам непрадказальна, залішне рэагуе на знешнія раздражняльнікі. Такія дзеці з цяжкасцю адаптуюцца ў калектыве. З-за сваёй нецярплівасці і імпульсіўнасці яны часта пачынаюць канфлікты з равеснікамі і настаўнікамі. Дзіця таксама не здольна прадбачыць наступствы сваіх паводзін, што можа прыводзіць да антыграмадскіх учынкаў. Асабліва часта асацыяльныя паводзіны назіраюцца ў падлеткавым перыядзе, калі ў дзяцей з сіндромам дэфіцыту ўвагі/гіперактыўнасці ўзрастае рызыка фарміравання трывалых парушэнняў паводзін і агрэсіўнасці. Падлеткі з гэтай паталогіяй часцей пачынаюць курыць і прымаць наркатычныя прэпараты.
Важна разумець, што СДУГ — гэта захворванне. З дапамогай лячэння можна палепшыць паспяховасць, сацыяльную адаптацыю дзіцяці, здольнасць знаходзіць сяброў і падтрымліваць сяброўства. Правільнае лячэнне можа знізіць напружанасць у сям’і, а самае важнае — павышае шансы дзіцяці на здаровую, шчаслівую і плённую будучыню.
У значнай часткі дзяцей сімптомы знікаюць у падлеткавым узросце. Аднак клінічнае праяўленне сіндрому дэфіцыту ўвагі/гіперактыўнасці (празмерная імпульсіўнасць, запальчывасць, рассеянасць, няпамятлівасць, непаседлівасць, нецярплівасць, непрадказальныя, хуткія і частыя змены настрою) могуць назірацца і ў дарослых.

Тамара ПАЎЛЕНКА,
загадчык аддзела 15-й гарадской дзіцячай паліклінікі Мінска.