Утаймавальнікі часу

Наш час — вельмі каштоўны рэсурс, які немагчыма вярнуць назад і, абдумаўшыся, перазапоўніць нечым іншым, больш важным і значным. Час напаўняецца без чарнавікоў толькі начыста, таму да яго выкарыстання варта ставіцца сур’ёзна, абдумана. Час можна параўнаць з тортам, на якім намаляваны цыферблат, а пражыванне часу жыцця — з дзяленнем і паяданнем кавалкаў гэтага торта з рознымі праслойкамі і начынкамі. Якія сакрэты важна ведаць чалавеку, каб быць адаптаваным у часе, з толкам пражываць мінуты, гадзіны, дні, гады? Чаго асцерагацца? Да чаго імкнуцца?

Пачнём разважаць разам і паступова адказваць на гэтыя пытанні. Адзін з сакрэтаў часу — суб’ектыўнасць яго ўспрымання, залежнасць ад сітуацыі. У прыемных і лёгкіх справах час паскараецца, у цяжкіх або непрыемных — расцягваецца. Людзі адрозніваюцца паводле схільнасці засяроджвання сваіх думак, пачуццяў у розных часавых прасторах: адны лунаюць больш у мінулым, другія накіраваны ў будучыню, а трэція жывуць толькі сённяшнім днём. Людзей можна раздзяліць на дзве групы, якія ярка адрозніваюцца: прыхільнікаў метафары “праз час” (уяўляюць вобразы мінулага і будучыні перад сабой, быццам бы гледзячы на іх збоку) і прыхільнікаў метафары “ў часе” (уяўляюць час у выглядзе нейкай прамой, якая праходзіць ззаду і наперадзе). Чалавек, які добра ўяўляе сабе часавую вось, можа быць добрым дыспетчарам, сакратаром. А вось суб’ект, які менш дакладна яе ўяўляе, не бачыць асаблівага сэнсу ў рэжыме дня, можа прапускаць назначаныя сустрэчы. Найбольш ярка гэтыя адрозненні паміж людзьмі выявяцца ў выніку міжкультурных узаемадзеянняў. Заходні чалавек схільны ўспрымаць час лінейна, як прамую, уздоўж якой ён рухаецца (што было, што ёсць, што будзе). Канцэпцыя часу ўсходу — сучаснасць, якая доўжыцца вечна, і мінулае, якое знаходзіцца па-за намі. Розніцу паміж заходнім і ўсходнім спосабамі ўспрымання часу можна растлумачыць і асаблівасцямі міжпаўшарнага ўзаемадзеяння кары галаўнога мозга.

Калі гаварыць пра ўспрыманне часу, то левае паўшар’е заўважае яго ход, фіксуючы вынікі нашай актыўнасці, мэты, якія плануюцца і дасягаюцца (заходні спосаб “праз час”); правае паўшар’е схільна заўважаць ход самога працэсу дзейнасці і пачуцці, перажыванні, якія з ім звязаны (усходні спосаб “у часе”). У кожнага тыпу свае перавагі і складанасці. Сучасныя падручнікі па тайм-менеджменце будуць больш карыснымі пераважна левапаўшарным людзям. Аднак структураваныя і схільныя да дакладнага планавання людзі з вялікай цяжкасцю і дыскамфортам будуць успрымаць розныя непрадбачаныя сітуацыі. А прадстаўнікі правапаўшарных часта маюць у жыцці адчуванне радасці, камфорту, напоўненасці. Але дасягненне мэты часта адыходзіць у іх на другі план. Таму той, хто адчувае сябе ў часе па-ўсходняму, можа сам ста ць стрэсам для кіраўніка і калег. Узгодненая работа левага і правага паўшар’яў — эфектыўны шлях пасябраваць з часам, зрабіць яго сваім саюзнікам.

Спосаб першы — візуалізацыя: кожную справу, задачу, напрыклад, на тры найбліжэйшыя дні, запісвайце на асобных самаклейных лістках і прымацуйце іх на паверхні, дзе будзеце выдатна іх бачыць.

Спосаб другі — сартаванне: рассартуйце запісаныя вамі справы на тэрміновыя, неадкладныя, з выкананнем якіх можна пачакаць. Сартуйце і па іншым прынцыпе — індывідуальнае выкананне і неабходна падключэнне іншых. Абодва прынцыпы сартавання можна аб’ядноўваць.

Спосаб трэці — творчы падыход да руцінных задач. Разам са знаходжанем новых шляхоў вырашэння наш выйгрыш — добры настрой, паляпшэнне адносін з калегамі, вучнямі, бацькамі. Арганізоўвайце святы, латарэі, фотакуткі, спаборніцтвы. Мы памятаем, што творча і добразычліва настроеныя людзі заўсёды прыцягваюць такога роду ўзаемнасць.

Каб зрабіць крокі да больш рацыянальнага выкарыстання часу, папрактыкуемся ў пошуках уласных рэсурсаў. Перш за ўсё сумленна адкажам сабе на пытанні:

У мяне вельмі мала часу, таму што…
У мяне было б больш часу, калі б…
Я расходую вельмі многа часу марна, таму што…
Я вельмі мала магу ўплываць на планаванне свайго часу, таму што…

Паразважаўшы над гэтымі пытаннямі, мы высветлім, якія перашкоды не даюць нам правільна і эфектыўна арганізоўваць свой час.

У вызначэнні сваіх часавых рэзерваў нам дапаможа наступны практычны крок. Складзём спіс галоўных растратчыкаў свайго часу і праранжыруем яго па ступені значнасці. Спіс можа змяшчаць, напрыклад, такія пункты:

Тэлефонныя званкі.
Паведамленні ў Viber.
Зносіны ў сацыяльных сетках.
Нерацыянальная паслядоўнасць спраў.
Адсутнасць планавання дня.
Недахоп умення слухаць іншых.
Выпраўленне памылак, якіх можна было пазбегнуць.
Нерашучасць.
Іншае.

Дапоўніце спіс сваімі пунктамі. Знойдзеная праблема — ужо не праблема, а пляцоўка для нашага творчага пошуку і самаўдасканалення. І яшчэ некалькі важных думак, якія тычацца часу і ўзаемаадносін з ім:

ü Часавая разбалансіроўка можа сігналізаваць пра каштоўнасна-сэнсавую разбалансіроўку. Іншымі словамі, той, хто заўсёды спазняецца, не паспявае, зрывае тэрміны, магчыма, займаецца не сваёй справай, імкнецца да памылковых мэт.

ü Для вырашэння праблемы, сапраўды важнай для чалавека, ён, як правіла, знаходзіць час. Недахоп часу, які заяўляецца, можа быць сігналам абыякавасці, што ўтойваецца.

ü Часта фарсіраванне або зацягванне часу з’яўляецца любімай зброяй маніпулятараў.

Звернем увагу і на народную мудрасць, якая раіць нам не ўпадаць у крайнасці і, шануючы час, не зрабіць сябе рабом часу і работы: “Работа не воўк, у лес не ўцячэ”. Калі гаварыць сур’ёзна, то ёсць від залежнасці, якая выяўляецца ў суб’ектыўным адчуванні пастаяннага недахопу часу і страху не паспець. Называецца такі від залежнасці ўргентная адыкцыя. Людзям з такой залежнасцю ўласцівы наступныя асобасныя характарыстыкі:

жаданне кантраляваць час і ўсведамленне немагчымасці падпарадкаваць сабе ход падзей; чым бы ні займаліся такога роду адыкты, яны пастянна сочаць за часам, іх жыццё падзелена на параўнальна кароткія (аж да дзесяцімінутных) часавыя інтэрвалы; выкананне прафесійных абавязкаў адбываецца на шкоду задавальненню патрэб у адпачынку і на шкоду міжасобасным адносінам;
прыняцце абсалютна ўсіх патрабаванняў, якія тычацца прафесійнай дзейнасці; ургентныя адыкты пагаджаюцца выконваць дадатковую работу ў любы — нават святочны — час;
страта здольнасці радавацца жыццю ў сучаснасці, зацыкленасць на задачах будучыні або няўдачах мінулага; ургентны адыкт пастаянна засяроджаны на бясконцых праблемах і задачах, якія яму трэба вырашыць у будучыні, на разважанні пра няўдачы і расчараванні нядаўняга мінулага;
страх будучыні; імкненне адкладаць на будучыню (звычайна на няпэўную) рэалізацыю сваіх мэт і жаданняў у спалучэнні з адчуваннем таго, што час ідзе;
хранічнае ігнараванне базавых патрэб. Ургентны адыкт, выконваючы прафесійныя абавязкі, пазбаўляе сябе часу, неабходнага для задавальнення ўласных патрэб і патрэб, звязаных з сям’ёй, дзецьмі, дамашнімі справамі.

Феномен ургентнай залежнасці вывучаецца беларускімі псіхолагамі. Яны адзначаюць, што прычынамі ўргентнай залежнасці могуць быць выстаўленне вялікай колькасці задач пры незавершанасці папярэдніх; пападанне ў сітуацыі, калі неабходна вырашыць некалькі задач у абмежаваны час, што прыводзіць да страху не паспець зрабіць тое, што патрабуецца; частая змена мэт; бясплённае фантазіраванне і няўдалыя прагнозы ў адносінах да развіцця сітуацыі, якія заганяюць чалавека ў цэйтнот. Як паказваюць даследаванні, ургентная адыкцыя часцей за ўсё назіраецца ў мужчын перыяду позняй сталасці (41—55 гадоў) і ў жанчын перыяду сярэдняй сталасці (26—40 гадоў). Даследчык у залежнасці ад асаблівасцей самарэгуляцыі і асаблівасцей выяўлення гэтай залежнасці вылучае тры тыпы ўргентных адыктаў: плануючых, немадэлюючых і нягібкіх. Як жа змагацца з ургентнай залежнасцю? Для таго каб вызваліцца ад хранічнага стрэсу з прычыны выкарыстання часу, трэба пазбавіцца страху перад неструктураваным, не запоўненым дзейнасцю часам. Трэба запаўняць свой дзень не толькі работай, але і адпачынкам, зносінамі з блізкімі. Можна, напрыклад, запланаваць паездку на прыроду, паход у госці, чытанне — любы занятак, які даўно адкладваўся з-за неабходнасці ўдзяляць свой час рабоце.

Успомнім эпізод з “Маленькага Прынца” Антуана дэ Сент-Экзюперы. Ён гучыць вельмі мудра і адкрывае нам вочы на здаровыя адносіны да выкарыстання часу. Аднойчы Маленькі Прынц сустрэў гандляра, які прадаваў дзейсныя пілюлі ад смагі. Праглынуўшы адну пілюлю, цэлы тыдзень зусім не адчуваеш патрэбы піць.

— Чаму ты прадаеш іх? — спытаўся Маленькі Прынц.

— Гэта вялікая эканомія часу, — адказаў гандляр. — Спецыялісты зрабілі разлікі. За тыдзень сэканоміш пяцьдзясят тры мінуты.

— І што рабіць у гэтыя пяцьдзясят тры мінуты?

— Можна рабіць што хочаш…

— Калі б у мяне былі пяцьдзясят тры мінуты лішнія, — сказаў Маленькі Прынц, — я няспешна б адправіўся да фантана…

Будзем выкарыстоўваць час для атрымання асалоды ад даброт жыцця, якія ў нас ужо ёсць. Не будзем фанатычна ўключацца ў вечную пагоню за міфам пра шчасце, якое ўцякае. Трэба азірнуцца. Яно ўжо ў нас ёсць і знаходзіцца побач. Калі вельмі добра або дрэнна, успомнім, што ўсё мінае, набываючы сілы для цярплівасці, або яшчэ мацней узрадуемся добрым падзеям, якія напаўняюць наш час тут і зараз.

Святлана РАДЗЬКОВА.